Соль [Алесь Петрашкевіч] (fb2) читать постранично, страница - 23

вайну аб’яўляеш?

Іван. Аб’яўляю. Інакш вы мяне праглынеце.

Калун. Малайцом. Лепшая абарона — нападзенне. За гэта трэба выпіць. (Паднімае чарку.) Ну, давай!

Іван. Дзякую, не магу.

Калун. Ах, не можаш?! А я магу. І многа… Калі захачу. А ты хочаш, ды не можаш! Вось у чым паміж намі розніца. Ты гэта ўлічы, Іване Крывіч…

Іван. Розніца паміж намі ў іншым.

Калун (выпівае). Зачапіў ты мяне, Крывіч, моцна зачапіў. (Закусвае.) За прастачка палічыў. У лазеньку запрасіў. Прапарачку наладзіў. З наскоку, панімаеш, Калуна хацеў узяць… Многае ты пра мяне ўгадаў, але не ўсё. Я пра цябе буду ведаць усё, і больш за тое. Калі я цябе выпушчу, ты мяне зваліш.

Іван. Абавязкова.

Калун (міралюбіва). Вось бачыш… (Дапівае.) А таму выходзіць, што твая персаналка для мяне — быць ці не быць. А я ж таксама маёмасць дзяржаўная. І я абвінавачваю цябе ў тым, што ты злоўжываеш добрым імем Фёдара Максімавіча, так сказаць, спекулюеш. А гэта сур’ёзна. Тут ці я, ці ты.

Іван. А вы яшчэ і цынік.

Калун. А як жа?.. Я яшчэ, панімаеш, і кансерватар, і рэтраград, і бюракрат, і… Ты яшчэ не ведаеш мяне.

Іван. Таму я рады нашай сустрэчы…

Калун. Не радуйся, пашкадуеш. (Вымае з кішэні канверт.) Людзі пра цябе такое ведаюць, што…

Іван. Новы данос?

Калун. Сігнал знізу. На гэты раз у адным экземпляры, таму, даруй, у рукі не дам, але са зместам пазнаёмлю. (Выпівае і налівае зноў.) Сігналізуюць грамадзяне, што жывеш ты тут, панімаеш, у радзіцеля, а казённую кватэрку ў горадзе пляменніку ў арэнду здаеш. Будзеш апраўдвацца, што свежае паветра любіш. Канечне!.. Кандыдацкую дысертацыю табе ўсім раёнам збіралі, а абараніўся ты адзін. Таксама будзеш пярэчыць… Выгаднага генеральнага дырэктара падшукваеш, а на Хазяінава бочкі коціш. Гэты факт ва ўсіх на віду… Паніку сярод насельніцтва сееш, што ў раёне нібыта жыць небяспечна. Пярэч. Абараняйся. Даказвай адваротнае.

Іван. Абавязак даказвання віны ляжыць на абвінаваўцы.

Калун. І спытацца ў мяне нічога не хочаш?

Іван. Спытацца хацеў бы…

Калун (выпівае і закусвае). Пытайся — адказваю.

Ігнат. Страшны ты чалавек, Калун-Каралевіч. Рэдкі і страшны.

Іван. Вы не задумваліся над тым, што ананімныя паклёпніцкія даносы некаму патрэбны?

Калун. Ну, як табе сказаць… Пісьмы — гэта сувязь з масамі, з нізамі, з народам, так сказаць…

Іван. Не з нізамі, а з нізкімі пачварамі, з мярзотнікамі гэта сувязь, а не з народнымі масамі.

Шашаль. Міленькі вы мой, але палова ананімак пацвярджаецца.

Іван (толькі Калуну). А другая палова?.. Маўчыцё?! Баіцеся назваць сваім імем другую палову?! Баіцеся і заахвочваеце вырошчванне смаўжоў, якія пад сваімі даносамі падпісваюцца, як пад некралогамі, — група таварышаў… Каму ж яны таварышы?! Каму сябры?! Мы ж з вамі мужных, прынцыповых грамадзян павінны выхоўваць. А вы чым займаецеся?!

Калун (дапівае чарку). Актыўная жыццёвая пазіцыя, мой дарагі…

Іван. Не кашчунствуйце над святым!..

Шашаль. Людзі баяцца пісаць адкрыта…

Іван. Не паклёпнічайце на людзей! Людзі заўсёды былі мужнымі. Але сярод людзей была, ёсць і, відаць, яшчэ доўга будзе прадажная сволач, якая пры выпадку топіць, прадае і страляе ў спіну. «Лепшага за сябе забі!» — заўсёды было яе дэвізам… Баяцца падпісвацца?! Каго баяцца?! Чаго баяцца?! Ці ў нас ужо няма сілы, каб абараніць чэсных людзей, калі яны адкрыта ўступаюць у чэсны паядынак з мярзотаю?! (Масіруе сэрца.)

Ігнат. Не трэба, сынок. Хопіць…

Калун. Вазьмі валідольчык, Іване. (Дае таблетку.)

Іван. Дзякую. Яшчэ хачу спытацца…

Калун. Давай, давай…

Іван. А ці не знаходзіце вы што-небудзь агульнае паміж паклёпніцкімі даносамі, якія ў ліхія часы каштавалі нам многіх жыццяў добрых людзей, і сённяшнімі сігналамі так званых «народных мсціўцаў»? І ці не прыходзіла вам у галаву, што вас і падобных на вас сённяшнія «мсціўцы» могуць выкарыстаць для ўдару па сваіх.

Уваходзіць Ганна.

Ігнат. На каго ты трацішся, сынок? Гэта ж…

Калун (доўга маўчыць, потым налівае дзве чаркі.) Можа, возьмеш грамульку? Расшырае сасуды.

Іван. Спачатку, можа, і расшырае, а потым усё роўна звузяцца.

Калун. А я не запускаю. (Выпівае.)

Іван. Не, Раман Дзямідавіч, вам не прыходзіла ў галаву, чаму нехта піша нешта на некага. А не прыходзіла таму, што чалавек вы неразборлівы, а таму для нашай справы небяспечны.

Калун. Значыцца, па-твойму, выходзіць, што ты рэвалюцыянер, панімаеш, вялікі і барацьбіт, а я нешта накшталт ворага?..

Іван. Бог з вамі, які вы вораг? Вы прылада, сляпы інструмент у руках інтрыганаў.

Ганна. На мужа майго першага, Мікалая, адзін вылюдак яшчэ да вайны напісаў. А тады строга было. Не буду богу грашыць, і не дапытвалі каб вельмі, і не судзілі. Ад старшынства толькі адлучылі. А ён калгас наш сваімі рукамі ставіў. Ад крыўды недаверам, як дрэва тое без