Раманiст [Жорж Сименон] (fb2) читать постранично

Сименон Жорж Раманiст (на белорусском языке)

Жорж Сiмэнон

Раманiст

Пераклад: Алесь Асташонак

Лекцыя,

прачытаная ў Французскiм iнстытуце ў Ню-Ёрку 20 лiстапада 1945 года.

Шаноўныя панове!

Мяркую, што расчарую вас, прынамсi, у двух пунктах. Па першым вы ўжо гэта адчулi. Вы зразумелi: я належу да сама нуднай i страшнай пароды дакладчыкаў, што сядзяць перад шклянкай вады i моцненька звязаны пупавiнаю са стосам аркушаў, якiя яны перагортваюць з халоднай бязлiтаснасцю машыны. Зрэшты, што я кажу? Прызнаюся вам, нiякi я не дакладчык. У мяне так мала вопыту ўдзелу ў падобнага кшталту ўрачыстасцях, што з простасцi душэўнай я спачатку вырашыў выйсцi да вас з пустымi рукамi. Мне ўяўлялася, як я хаджу па эстрадзе, часам спыняюся, каб падкрэслiць якую-небудзь дасцiпную думку, уражваю вас красамоўствам i, не буду залiшне сцiплы, натхненнем.

Так было прыкладна месяц назад, калi я тэлеграфаваў П'еру Бэдару, што прымаю вельмi прыемнае мне запрашэнне. Я жыў у Канадзе ў зрубе на беразе возера. Там мне ўсё здавалася простым. Але ў цягнiку, па дарозе ў Ню-Ёрк, упэўненасць пачала пакiдаць мяне, i я падумаў: а цi не падрыхтаваць мне якiя-небудзь нататкi? Гэта ж таксама ўражвае, i нямала: у чалавека ў руцэ лiсточкi паперы, на якiя ён час ад часу кiдае кароткi позiрк. Але iшлi днi, а галоўнае, ночы, i гэтыя лiсточкi ператварылiся пацiху ў кашмар. А раптам я iх усе пераблытаю? Цi мо забуду ў хваляваннi сэнс якога-небудзь запiсу i спатыкнуся?

Кашмар ператварыўся ў страх, у той каламутны страх, што знаёмы кожнаму артысту, i таму, панове, у апошнюю хвiлiну я скарыўся з тым, што мне прыйдзецца паўстаць перад вамi гэтакiм раманiстам-лектарам, чалавекам, якi перагортвае аркуш за аркушам, тым часам як слухачы позiркам ацэньваюць таўшчыню стоса i ў думках прыкiдваюць, калi ж скончыцца гэтая кара.

Другое расчараванне: вам паабяцалi - i ў гэтым вiнаваты толькi я - гутарку аб рамане i раманiсце, дакладна не ведаю. Усё таму, што неабходная была назва. Бо я падумаў: раманiст, натуральна, мусiць гаварыць аб рамане. Я быў перакананы, што гэта будзе проста. Аднак я зразумеў, што зусiм няздатны распавесцi вам што-небудзь дужа слушнае аб рамане. I калi дазволiце, паспрабую вызначыць прычыну: каб вы не надта сердавалi на мяне з-за гэтай другой здрады.

Бачыце, раманiст зусiм неабавязкова разумны чалавек. Вядома, такiя iснуюць. Мне зусiм не хочацца настройваць супраць сябе маiх калег, надзеленых гэтай выдатнай вартасцю. Але ёсць i такiя, што пазбаўлены яе. I гэта зусiм не парадокс. Iснуе, паводле майго вызначэння, "чысты" раманiст, чалавек, якi выстройвае раманы, як iншыя лепяць з каменя цi пiшуць карцiны, раманiст, якi свядома, а найчасцей несвядома збiрае наўкол чалавечыя дакументы, назапашвае iх у сабе, пакуль не пачынае ад iх задыхацца i адчуваць настойлiвую патрэбу выказаць нарэшце свае пачуццi, зашмат моцныя для аднаго-адзiнага чалавека. Навошта ж патрабаваць ад яго, каб ён быў разумны? Як мне здаецца, аналiтычны розум у яго дужа часта - недахоп. Я маю на ўвазе свядомы, сiстэматычны аналiз.

Што ж да крытычнага пачуцця, то я думаю: а цi не будзе яно яго скоўваць? Як бачыце, я прымаю перасцярогу, перш чым прызнацца вам, што не валодаю нi крытычным пачуццём, нi аналiтычным розумам i што, маючы справу з iдэямi, адчуваю ў сабе гэтакую няўклюднасць рабочага-муляра. Дарэчы, мне падабаецца слова "рабочы", i, калi дазволiце, скажу, што я ўсяго толькi рабочы славеснасцi. Уяўляеце сабе муляра, якi гутарыць з вамi аб архiтэктуры?.. Ён проста бярэ цаглiну. Кладзе яе, потым кладзе раствор. Адзiнае, што ад яго патрабуецца, - добра выкананая работа. Вам хочацца пагаварыць з iм, не баючыся занудзiцца? Тады няварта разважаць нi пра мастацтва, нi пра палiтыку, нi пра эканомiку: пагаманiце пра ягонае мулярскае рамяство - i, ўпэўнены, не расчаруецеся.

Большую частку жыцця я баўлю ў сельскай мясцовасцi, дзе няма чым забаўляцца i дзе на пяцьдзесят мiль вакол не знойдзеш анiводнага чалавека. Мае сябры вельмi спачуваюць мне:

- Як ты можаш месяцамi жыць, нi з кiм не размаўляючы?

- Ды я размаўляю днi напралёт.

Iх гэта дзiвiць. Яны не разумеюць. Не разумеюць, што кожнаму чалавеку ёсць што расказаць, кожны чалавек цiкавы, калi гаворыць пра сваё, гэта значыць пра сваю прафесiю. Вазьму хоць бы нашага вясковага лекара: проста дзiва, калi ён вечарамi пачынае згадваць ля камiна сваiх пацыентаў i ўсялякiя гiсторыi пра iх!.. Ды я нашмат болей уведаў пра чалавечую прыроду з гамонак з вясковымi лекарамi, чым чытаючы фiлосафаў. А каваль, якi расказвае пра сваю кузню?.. Сталяр за варштатам... Селянiн, калi iдзеш разам з iм па ягонай зямлi... Не трэба толькi ўцягваць iх у сферу чыстых iдэй - гэтыя людзi iмгненна губляюць усю сваю сiлу, усю непаўторнасць i пачынаюць апавядаць моваю перадавiц.

Чаму ж, мяркую я, раманiст павiнен манiпуляваць iдэямi спрытней за вясковага лекара цi аратага? Мяне заўсёды бянтэжылi пытаннi, якiя задаюць нам журналiсты, беручы iнтэрв'ю:

- Што вы думаеце пра пасляваенны перыяд? Пра рускае пытанне? Пра атамную бомбу? Пра беспрацоўе цi пра забастоўкi?

Уявiце сабе, нiчога не думаю! Вельмi рэдка