Смерць Івана Ільіча. Крэйцарава саната. Гаспадар і парабак [Леў Мікалаевіч Талстой] (fb2) читать постранично

ЛЕЎ МІКАЛАЕВІЧ ТАЛСТОЙ СМЕРЦЬ ІВАНА ІЛЬІЧА. КРЭЙЦАРАВА САНАТА. ГАСПАДАР I ПАРАБАК

МІНСК «МАСТАЦКАЯ ЛІТАРАТУРА» 1977

Пераклаў з рускай мовы Леў Салавей.

Укладальнік Ткачоў П. I.

Рэдактар В. Ц. Галавач.

Мастак В. П. Масцераў.

Мастацкі рэдактар Л. Я. Прагін.

Тэхнічны рэдактар Т. М. Сокал.

Карэктар А. Т. Глушчанка.

СМЕРЦЬ ІВАНА ІЛЬІЧА

I

У вялікім будынку судовых устанаўленняў у часе перапынку пасяджэння па справе Мельвінскіх члены і пракурор сышліся ў кабінеце Івана Ягоравіча Шэбек, і зайшла гаворка пра славутую красоўскую справу. Федар Васільевіч разгарачыўся, даводзячы непадсуднасць, Іван Ягоравіч стаяў на сваім, Пётр жа Іванавіч, спачатку не ўмешваючыся ў спрэчку, не прымаў у ёй удзелу і праглядаў толькі што пададзеныя «Ведомости».

— Панове,— сказаў ён,— а Іван Ільіч памёр.

— Няўжо?

— Вось, чытайце,— сказаў ён Федару Васільевічу, падаючы яму свежы, яшчэ пахкі нумар.

У чорным абадку было надрукавана: «Праскоўя Федараўна Галавіна з душэўным смуткам паведамляе сваякам і знаёмым аб смерці ўлюбёнага мужа свайго, члена Судовае палаты, Івана Ільіча Галавіна, якая надышла 4-га лютага гэтага 1882 года. Вынас цела ў пятніцу, у 1 гадзіну папоўдні».

Іван Ільіч быў сатаварышам паноў, якія сабраліся ў кабінеце, і ўсе любілі яго. Ён хварэў ужо некалькі тыдняў: казалі, што хвароба яго невылечная. Месца аставалася за ім, але было меркаванне аб тым, што ў выпадку ягонае смерці Аляксееў можа быць прызначаны на яго месца, на месца ж Аляксеева — або Віннікаў, або Штабель. Таму, пачуўшы пра смерць Івана Ільіча, першая думка ў кожнага з паноў была аб тым, які ўплыў можа мець гэтая смерць на перамяшчэнні або павышэнні саміх членаў ці іх знаёмых.

«Цяпер, напэўна, атрымаю месца Штабеля ці Віннікава,— падумаў Федар Васільевіч.— Мне гэта і даўно абяцана, гэтае ж павышэнне складае для мяне восемсот рублёў прыбаўкі, апрача канцылярыі».

«Трэба будзе папрасіць цяпер аб пераводзе швагра з Калугі,— падумаў Пётр Іванавіч.— Жонка будзе дужа рада. Цяпер ужо нельга будзе гаварыць, што я ніколі нічога не зрабіў для яе родных».

— Я так і думаў, што яму ўжо не ачуняць,— уголас вымавіў Пётр Іванавіч.— Шкада.

— Ды што ў яго, уласна, было?

— Дактары не маглі вызначыць. Праўда, вызначалі, але па-рознаму. Калі я бачыў яго ў апошні раз, мне здалося, што ён ачуняе.

— А я дык і не быў у яго ад самых свят. Усё збіраўся.

— Што, у яго было багацце?

— Здаецца, вельмі невялікае ў жонкі. Штосьці мізэрнае.

— Так, трэба будзе паехаць. Страшэнна далёка жылі яны.

— Гэта ад вас далёка. Ад вас усё далёка.

— Вось не можа мне дараваць, што я жыву за рэчкаю,— усміхаючыся на Шэбека, сказаў Пётр Іванавіч. I завялі гаворку пра далёкія гарадскія адлегласці, і падаліся на пасяджэнне.

Апрача выкліканых гэтай смерцю ў кожным меркаванняў пра перамяшчэнні і магчымыя змены па службе, якія могуць адбыцца пасля гэтае смерці, сам факт смерці блізкага знаёмага выклікаў ва ўсіх, хто дачуўся пра яе, як заўсёды, пачуццё радасці, што памёр ён, а не я.

«Бач як, памёр; а я вось не»,— падумаў ці адчуў кожны. Блізкія ж знаёмыя, так званыя сябры Івана Ільіча, пры гэтым падумалі міжвольна і аб тым, што цяпер ім трэба праявіць дужа сумныя абавязкі прыстойнасці і паехаць на паніхіду і да ўдавы з візітам спачування.

Бліжэй за ўсіх былі Федар Васільевіч і Пётр Іванавіч.

Пётр Іванавіч быў таварышам па вучылішчы правазнаўства і лічыў сябе абавязаным перад Іванам Ільічом.

Пётр Іванавіч за абедам перадаў жонцы вестку аб смерці Івана Ільіча і меркаванні пра магчымы перавод швагра ў іх акругу і, не кладучыся адпачываць, надзеў фрак і паехаў да Івана Ільіча.

Ля пад'езда кватэры Івана Ільіча стаяла карэта і два рамізнікі. Унізе, у пярэднім пакоі ля вешалкі прыстаўлена было да сцяны глазетавае века дамавіны з кутасікамі і начышчаным парашком галуном. Дзве дамы ў чорным здымалі футэркі.

Адна, сястра Івана Ільіча, знаёмая, другая — незнаёмая дама. Таварыш Пятра Іванавіча, Шварц, спускаўся зверху і, з верхняе прыступкі ўгледзеўшы яго, спыніўся і падмаргнуў, нібы кажучы: «Неразумна распарадзіўся Іван Ільіч; не тое што мы з вамі».

Твар Шварца з англійскімі бакенбардамі і ўся хударлявая постаць у фраку мела, як заўсёды, зграбную ўрачыстасць, і гэтая ўрачыстасць, якая заўсёды супярэчыла жартаўліваму характару Шварца, тут мела асаблівую соль. Гэтак падумаў Пётр Іванавіч.

Пётр Іванавіч прапусціў наперад дам і павольна падаўся за імі да ўсходаў. Шварц не стаў спускацца ўніз, а затрымаўся наверсе. Пётр Іванавіч зразумеў чаму: ён, мусіць, хацеў дамовіцца, дзе павінціць сёння. Дамы падняліся па ўсходах да ўдавы, а Шварц, з сур’ёзна сцятымі, моцнымі вуснамі і гуллівым позіркам, рухам броваў паказаў Пятру Іванавічу направа, у пакой мерцвяка.

Пётр Іванавіч, як заўжды гэта бывае, зайшоў разгублены і не ведаў, што