«Нарадзіўся я ліцьвінам…»: Тадэвуш Касцюшка [Уладзімір Емяльянчык] (fb2) читать постранично, страница - 4


 [Настройки текста]  [Cбросить фильтры]

эканомію, адным з асноўных прадметаў была артылерыя. У 1767/68 навучальным годзе з ліку кадэтаў была ўтвораная група, якая займалася вайскова-інжынернымі дысцыплінамі. У гэтую групу быў улучаны і Касцюшка. Асаблівая ўвага там аддавалася вывучэнню геаграфіі і трыганаметрыі.

Вольны час многія кадэты бавілі ў велікасвецкіх салонах. Тадэвуш Касцюшка часта ўхіляўся ад такіх забаваў, займаўся навукамі і за сваю ўпартасць у дасягненні мэты, дысцыплінаванасць і амаль спартанскі лад жыцця атрымаў ад калегаў мянушку «швед».

Выдатныя здольнасці і настойлівасць дазволілі Касцюшку стаць адным з найлепшых кадэтаў. 20 снежня 1766 года ён атрымаў званне харужага. Адначасова з працягам вучобы быў прызначаны на пасаду падбрыгадзіра з заробкам 72 залатоўкі на месяц. Пра далейшыя поспехі ў вучобе і службе сведчыць тое, што ў 1769 годзе ён атрымліваў ужо 200 залатовак на месяц.


Пачатак барацьбы

У Францыі


З мэтай удасканалення ведаў у навуках і асабліва ў вайсковым і цывільным будаўніцтве ў другой палове 1769 года Касцюшка выехаў на вучобу ў Францыю. Гэтая паездка была ажыццёўленая пры матэрыяльнай падтрымцы караля, а таксама князя Адама Чартарыйскага. У Парыжы Касцюшка наведваў заняткі ў Акадэміі жывапісу і скульптуры, браў урокі ваеннай архітэктуры, артылерыі і тактыкі. Акрамя таго, А. Чартарыйскі рэкамендаваў яму вывучаць будаўніцтва мастоў, шлюзаў, дарог, каналаў, плацін.


Напярэдадні Французскай рэвалюцыі


Амаль пяцігадовае знаходжанне Касцюшкі ў Францыі супала па часе з рэвалюцыйнай сітуацыяй, якая склалася там. Палітычная думка французскіх асветнікаў Вальтэра, Ш. Л. Мантэск'ё і асабліва Ж. Ж. Русо была накіраваная на крытыку аджылых феадальных парадкаў. Промні іх асветніцкай дзейнасці ўсё выразней высвечвалі шлях да ўсталявання больш справядлівага грамадства і дэмакратычнай дзяржавы.

Хоць нам невядома, з кім непасрэдна сустракаўся Касцюшка ў Парыжы, чые лекцыі слухаў, якія кнігі і артыкулы чытаў, аднак бясспрэчна, што на яго велізарны ўплыў зрабілі французскія асветнікі, якія ў гэтыя гады апублікавалі сваю выдатную працу — Вялікую Французскую Энцыклапедыю. Ёсць падстава меркаваць, што яму былі вядомыя працы Ж. Ж. Русо, асабліва «Аб грамадскай дамове, або Прынцыпы палітычнага права» і «Меркаванні пра спосаб кіравання ў Польшчы і праект яго змянення, складзены ў красавіку 1772 года». Апошні з названых трактатаў быў у тым жа годзе перададзены паслу Рэчы Паспалітай у Парыжы кухмістру Вялікага Княства Літоўскага Міхаілу Вяльгорскаму, і, напэўна, з ім былі азнаёмленыя суайчыннікі, што жылі ў Парыжы. Уплыў поглядаў Ж. Ж. Русо на Касцюшку асабліва яскрава праявіўся ў перыяд паўстання ў 1794 годзе.

Бясспрэчна, знаходжанне ў Францыі спрыяла ўсталяванню ў Касцюшкі рэспубліканскага светапогляду і з'явілася галоўнай школай новай грамадска-палітычнай думкі, у якой абвяшчаліся найважнейшыя дэмакратычныя лозунгі — свабода, роўнасць і братэрства.


Вяртанне на радзіму. Хатні настаўнік. «Галубкі не для вераб'ёў»


Пасля кароткага падарожжа ў Ангельшчыну, Італію, Швайцарыю і Нямеччыну ўлетку 1774 года Касцюшка вярнуўся ў Варшаву. (Ю. Нямцэвіч, Ф. Пашкоўскі ды іншыя лічаць, што Касцюшка вярнуўся з Францыі ў 1773 годзе.) Аднак там у войску афіцэрскай пасады яму не знайшлося. Атрымаць яе тады можна было, толькі заплаціўшы грошы (напрыклад, за пасаду капітана — 18 тысяч залатовак). Такіх грошай ні ў Касцюшкі, ні ў яго блізкіх не было. Знаходзячыся ў цяжкім матэрыяльным становішчы (брат растраціў не толькі сваю маёмасць, але і частку ягонай), ён быў вымушаны згадзіцца пайсці на пасаду хатняга настаўніка да смаленскага ваяводы, а з 1775 года палявога гетмана Вялікага Княства Літоўскага Язэпа Сасноўскага і навучаць яго дачок Людвіку і Кацярыну маляванню. Якія былі поспехі вучаніц у жывапісе, невядома. Вядома толькі, што старэйшая Людвіка закахалася ў свайго настаўніка, ён адказаў узаемнасцю і яны намерыліся ажаніцца. А паколькі бацькі Людвікі былі супраць шлюбу іх дачкі з бедным шляхцічам, то маладыя наважыліся абвянчацца ўпотай. Але іх намер стаў вядомы бацьку і шлюб разладзіўся. Нібыта пра іх было сказана: «Галубкі не для вераб'ёў, а дочкі магнатаў не для шляхцюкоў».


У барацьбе за незалежнасць Злучаных Штатаў Амэрыкі


Не знайшоўшы сабе занятку на радзіме, Касцюшка ўвосень 1775 года зноў выехаў у Францыю, а ўлетку наступнага — у Паўночную Амэрыку, дзе тым часам пачалася вайна супраць ангельскага каланіяльнага ўладарніцтва. Гэтая вайна, па сутнасці, была буржуазнай рэвалюцыяй, якая выклікала да жыцця моцны дэмакратычны рух. Несумнеўна, рэвалюцыйныя ідэі барацьбы за незалежнасць і свабоду амэрыканскага народа былі блізкія Касцюшку. У жніўні 1776 года Касцюшка прыбыў у Амэрыку і 18 кастрычніка быў залічаны ў войска ў званні палкоўніка.

На працягу сямі гадоў