Прысуд [Франц Кафка] (fb2) читать постранично, страница - 2

Максу Броду?

«...З усяго, што я напісаў, сапраўдныя толькі кнігі: «Прысуд», «Качагар», «Ператварэнне», «У калоніі для зняволеных», «Вясковы лекар» і навела «Галадамор». ...Калі я кажу, што тыя пяць кніг і навела сапраўдныя, я не маю на ўвазе, што жадаю, каб яны перавыдаваліся і захоўваліся на будучыя часы, наадварот, калі яны цалкам згубяцца, гэта будзе адпавядаць майму сапраўднаму жаданню. Я адно нікому не замінаю, калі яны ўжо маюцца, захаваць іх так, як хочацца.

Усё ж астатняе з напісанага мною (апублікаванае ў газетах, рукапісы або лісты) без выключэння, наколькі гэта магчыма здабыць або выпрасіць у адрасатаў... усё гэта без выключэння, лепш за ўсё нячытанае (я не забараняю табе зазірнуць туды, але мне, вядома, было б прыемней, каб ты не рабіў гэтага, прынамсі, ніхто іншы не павінен зазіраць туды),— усё гэта без выключэння павінна быць спалена, і зрабіць гэта я прашу цябе як мага хутчэй.

Франц».

Тое, што адбылося пасля, засведчыла неаспрэчную ісціну: рукапісы не гараць.

Макс Брод не паслухаўся сябра і захаваў напісанае ім. Больш таго, ён выдаў бадай усё, што засталося пасля Кафкі. У тым ліку тры незавершаныя раманы: «Працэс» — у 1925 годзе, «Замак» — у 1926, «Амерыка» — у 1927.

Здарылася тое, што даследчыкі называюць другім жыццём Кафкі, кафкаўскім бумам або рэнесансам, хвалі якога прыпадаюць на 1940-я і наступныя дзесяцігоддзі. Кажуць і пра сатворчасць «апостала кафкіянізму» — Макса Брода, не толькі сябра і выдаўца, але і тлумачальніка Кафкі. Брод паклаў пачатак апантанай міфатворчасці вакол гэтага імені, да якога спрычыніліся прадстаўнікі бадай усіх палітычных, ідэалагічных, філасофскіх, культуралагічных, літаратурных накірункаў, плыняў, школ, ад артадаксальнага марксізму да экзістэнцыялізму і постмадэрнізму. Ці не таму, што, паяднаўшы свой унутраны свет з літаратурай, Кафка змусіў зрабіць падобную аперацыю кожнага з сваіх чытачоў? На момант адчуць сябе жамярынаю накшталт Рыгора Замзы або дрэвам, як у аднайменным абразку: «Бо мы — не раўнуючы як пні, што засталіся ад дрэваў у снезе. Здаецца, што яны ляжаць на паверхні: пхні нагой — і яны пакоцяцца прэч. Ды не, гэтага не будзе, бо яны моцна сядзяць у зямлі. Але, паглядзі, і гэта ўсё толькі здаецца».

Пры ўсім сваім універсалізме свет Кафкі унікальны, узнаўленне якога навекі застанецца ўлюбеным заняткам кафказнаўцаў, які можна параўнаць з гульнёй у літаратурныя перліны або з працай археолагаў, што перабіраюць ашкалепкі, друз загінуўшых рэчаў, мяркуючы ажывіць душу мінулага часу.

2

Прага, 3 ліпеня 1883 года — у Германа і Юліі Кафкаў нараджаецца сын, якога наракаюць Францам. Адгэтуль — ад нараджэння і радаводу — бярэ пачатак шыфр, да гэтага часу да канца не расчытаны. Для літаратурных ідэнтыфікатараў феномен Кафкі — больш складаная задача, чым феномен Адама Міцкевіча або Джэймса Джойса. Да якой нацыянальнай літаратуры належыць творчасць гэтага пісьменніка?

Габрэйскае дзіця, унук вясковага разніка, сын гандляра, у поўнай ступені надзелены комплексам «сусветнае тугі», якая трансфармуецца затым ва універсальную самоту і адчужанасць. Але габрэй непаслядоўны, адначасна зараджаны і захапленнем, і скепсісам у дачыненні да праблемаў іудаізму ды габрэйства, дзеля чаго ва ўласным асяроддзі выглядае амаль што гоем.

Тубылец Чэхіі, які не цураўся ані зямлі, ані мовы народа, што даў свету Гуса і Гашака. Шырока вядомае выказванне Кафкі пра мову: «Я ніколі не жыў сярод немцаў, нямецкая — мая родная мова, таму для мяне яна натуральней, але чэшская мне значна мілей». Анямечанае прозвішча пісьменніка ў сапраўднасці павінна гучаць па-чэшску як «Kavka» і азначаць тое ж, што па-беларуску «каўка» — буйная чорная і панурая птушка з сямейства крумкачовых.

I разам з тым мова выхавання, адукацыі, творчасці — нямецкая. Збольшага нямецкамоўны кантэкст тае літаратуры і філасофіі, які спасцігаў будучы літаратар. У гэтай жа мове ён знаходзіў словы і ідыёмы, якіх не знайшоў бы ні ў якой іншай,— для замацавання ў літуратуры скамянелых, шаблонных рэаліяў, звязаных з Канцылярыяй, Судом, бюракратычнай Уладаю. У гэтай самай мове Кафка шукаў цьмяных, халаднаватых промняў, якія б асвятлілі створаны ім няўтульны свет.

Крытыкі спрабавалі ўключыць Кафку ў шэраг нямецкамоўных пражскіх пісьменнікаў, такіх, як Верфель, Брод, Рыльке, Мейрынк. Але і ў гэтым асяродку Кафка — самотны, паяднаны з адным-двума аўтарамі таварыскімі адносінамі, з іншымі — хіба што моваю і дыяспарычным спосабам духоўнага існавання.

Іншыя крытыкі даводзілі прыналежнасць Кафкі да аўстрыйскага пісьменства, даводзячы ўнутраную лучнасць Кафкавага свету з камянеючым быццем патухлай імперыі і абсбургаў (Аўстра-Венгрыі). Пра ірацыянальнасць і няўклюднасць гэтага дзяржаўнага ўтварэння досыць шмат пісалі гісторыкі. Крытыкі ж знаходзілі сляды, адбіткі ды злепкі аўстра-венгерскага дзяржаўнага дэкадансу ў «Замку», «Працэсе» ды іншых тварэннях Кафкі.

Для асобы пісьменніка заўжды