Сцежкі, дарогі, прастор [Янка Брыль] (fb2) читать постранично, страница - 3


 [Настройки текста]  [Cбросить фильтры]

Добра ўспомніць, што ўчора ты стаяў на носе

імклівага кацера i — паміж ціхім морам ды спакойным небам — адчуваў сябе вольным, як чайка!..

1952

ПРА АСАБІСТАЕ


Абедаў у рэстаране гасцініцы за адным сталом з маладой, сціплай парай рабочых.

Ён "выконвае заданне" ў Ліепаі, а яна вось прыехала да яго з трохмесячнай дачушкай у госці. Ён выехаў насустрач, сустрэліся тут, у Рызе, чакаюць ліепайскага цягніка. Зайшлі паабедаць, i з малым яе ў рэстаран не пусцілі... Што ж, палажылі дачушку ў вестыбюлі, на канапе пад фікусамі, даручыўшы яе старэнькаму швейцару, латышу.

Маці — у просценькай сукенцы, бландзінка з далікатнымі рысамі твару i слядамі дзіцячасці ў гэтых рысах. Відаць, вясёлая была, любіла ўзяць ад жыцця, а цяпер — пацяжэла, парыхлела, пабрыдчэла часова, аднак не аддасць свайго новага шчасця за мінулыя радасці.

Бацька — чорны, стомлены, непрыкметнай знешнасці рабацяга, які "души не чает" ад шчасця сустрэчы, знаёмства з дачкой.

Шапталіся яны, шапталіся, i ён узяў усё ж такі сто грам i бутэльку піва.

— Испортился я у тебя, — сказаў з харошай рускай шчырасцю, з усмешкай, пра якую пісалі Талстой i Чэхаў.

Бацька выпіў гарэлку, a маці прыгубіла піва. І пачалі есці — проста, салідна, заслужана, як ядуць людзі працы.

Якой непрыкметнай, звычайнай бывае збоку — на фоне агульнага, грамадскага — гэта прыгожая асабістая радасць, асабістае шчасце!..

1954

НАРАЧАНКІ


На хутары ў лесе — прыгожыя дзеўкі. Ажно напіцца захацелася, калі ўбачыў ix у акне.

Маці:

— Каб хлеба, дык не далі б, бо няма. А вады — чаму ж.

— Ой, мама, ну вас!..— перапыніла малодшая дачка.

Памыла шклянку, узяла вядро i каля студні, пакуль я даставаў ваду i піў, расказала, што скончыла дзесяць класаў, прадуе ў недалёкай вёсцы піянерважатай. Косы — уразлёт. Шчырыя чорныя вочы.

І не пасмеў спытацца, ці праўда, што хлеба няма...


* * *
Паўднёвы, балоцісты бераг. Прарвала граблю. Многа вады.

— Дачка мая перавязе вас,— сказала гаваркая ветлая цётка, у якой мы спыталіся рады.— Вунь, бачыце, у сітняку відаць яе чырвоная хусцінка! Гэлечка! Гані лодку сюды!..

Гэля — мы хутка пераканаліся — гнала лодку не горш за мужчыну. У восьмым класе, a ўжо як дарослая дзеўка. У футболцы i шараварах, а зверху спаднічка. Хусцінка ўсё з'язджала на шыю. Саромелася перавозчыца, пра ўсё трэба было выпытваць. А потым, калі мы з сушы памахалі ёй шапкамі,— i яна памахала нам моцнай рукой, перабіраючы яшчэ дзіцячымі пальцамі, i хораша, на доўгую памяць усміхнулася.

Не можа быць, каб гэта тыя рублі, што мы — амаль сілай — далі ёй, так разварушылі ціхую дзяўчынку. Проста — зноў адна ў лодцы — яна адчула сябе вальней...

1955

ПЕХАТОЙ І ЯК ЗДАРЫЦЦА


Над Відзамі страляе ў неба готыка касцёла. Чырвоная цэгла, шэры бляшаны дах. І легенда,— калісьці туды вунь, аж на саменькі вільчык, пад крыж, залез у кірмашны дзень нейкі вісус, пачаў там вырабляць, як у дырку, людзі раты паразяўлялі i глядзяць, а тут яго сябры тым часам шныраць, ліха ix зладзейскай матары, па вазах!..

На скверыку — помнік вызваліцелям, вялікі i стандартны абеліск. На дошцы прозвішчы салдат i афіцэраў, якіх ваенны лёс зрабіў героямі ў гэтых мясцінах. Наводшыбе, у зялёным зацішным куточку сквера — магіла з чорнай пірамідкай. Надпіс: "Андрэю ад А. Кудрынскага". У каго ні пытаўся, хто яны, гэтыя людзі, адказ адзін: "Не ведаю. Кажуць, што нейкі палкоўнік..." Сумна.

Пахнуць па-хатняму грады, сакочуць конікі, стаіць вялікі жнівеньскі месяц, яшчэ не яркі, бо ранні вечар. Бабуля, калі я пацікавіўся, што за кветкі ў яе гародчыку:

— Не ведаю. Ірву, палю, сынок, а яны ўсё растуць. А гэта мак.

І дала мне чырвоную кветку з белаю аблямоўкай на кожным пялёстку.

У чайной літоўскае піва i смачная каўбаса. I нудны, ветлівы сусед, няголены здаравіла, які паволі, шчодра расказвае, як у маленстве маці апаіла яго макам, i вось ён цяпер не можа працаваць на адным месцы больш за тыдзень...

Ноччу сядзеў на ганку гасцініцы, слухаў i думаў, што да ўсёй гэтай ідыліі — з прыродным росквітам i маладымі песнямі ды смехам — не хапае сардэчнай ціхай гітары.

I чаму яна "выйшла з моды"?..

Па дарозе на Браслаў — куток свянцянскай Літвы. З кабіны грузавіка, праз нізкія вербы, відаць прымятае дажджамі жыта, бярозавыя, неакораныя жэрдачкі агароджы, жураўлі без вёдзер, мнагавата абдрыпаных хат. А то — ліпы, белыя вокны, за хатамі будынкі ў шнур, з шырознымі, ледзь не да самай зямлі, стрэхамі. Назвы населеных пунктаў: Калянкішкі,

Гадуцішкі, Каляндрышкі, a паміж імі — прастадушна нашы, беларускія Пузыры.

У кузаве ў нас чарапіца. Дзве пярэднія машыны, з такім жа грузам, адарваліся далёка наперад. Негаваркі, дабрадушны шафёр даволі часта спыняўся, каб падняць на дарозе згубленую тымі чарапічыну. Цярпліва i спакойна. Гаспадар!..

Браслаў, калі пад'язджаеш з захаду, адкрываецца вельмі маляўніча. Над возерам сосны, дахі, замкавая гара, каля яе касцёл,