Вялікі Шан Ян [Уладзімір Сямёнавіч Караткевіч] (fb2) читать постранично, страница - 14

Мацнейшых", або "Сямі Царстваў, якія схапіліся", V–III стст. да н. э. Эпоха няспынных феадальных войнаў, у якіх перамагло, захапіўшы ўвесь Кітай, царства Цінь. Дапамог у гэтым менавіта фундамент, закладзены кнігай Шан Яна.

(обратно)

3

Цзун — патранімія, род, аб'яднанне некалькіх соцень сваяцкіх сем'яў, што жывуць у адным месцы.

(обратно)

4

У старажытным Кітаі законы часта пісалі ва ўмоўным ладзе.

(обратно)

5

Гуны.

(обратно)

6

Жоўтае мора.

(обратно)

7

Далян — сталіца царства Вэй, Чжэнь — сталіца Хань, Ханьдань — сталіца Чжао, Ін — сталіца Чу, Пуян — сталіца Сун.

(обратно)

8

Пекін.

(обратно)

9

Пазней, у 260 г. пасля бітвы пад Чанпінам, былі жыўцом закапаныя чатырнаццаць тысяч воінаў царства Чжао.

(обратно)

10

Шан-цзюнь шу, р. 20.

(обратно)

11

Лі — сістэма маральна-этычных прынцыпаў і нормаў паводзін: чалавекалюбства і сваякалюбства, павага да старэйшых, сумленне, шчырасць, імкненне да ўнутранага самаўдасканалення.

(обратно)

12

Старажытныя кнігі з легендамі, гімнамі вольных абшчыннікаў, песнямі, мудрасцю і паэзіяй.

(обратно)

13

"Шан", р. 5.

(обратно)

14

Мэн-цзы (372–289) — філосаф, вораг сістэмы "фацзя" (легізму), створанай Шан Янам.

(обратно)

15

Шан", р. 8.

(обратно)

16

Кніга "Даодэцзін".

(обратно)

17

"Шан", р. 17

(обратно)

18

Кіраўнікі конніцы.

(обратно)

19

"Шан", р. 20.

(обратно)

20

Дарадцаў цара.

(обратно)

21

Гэты факт прыводзіцца ў кнізе Сыма Цяня "Шыцзі" ("Гістарычныя запіскі") у "Жыццеапісанні Лао-цзы і Хань Фэй-цзы". Сыма Цянь (II–I стст. да н. э.), "бацька кітайскай гісторыі", апісаў, між іншым, гісторыю Шан Яна і асудзіў яго. За праўду і смелае заступніцтва за несправядліва асуджанага Сыма Цянь быў вылегчаны імператарам У-Дзі.

(обратно)

22

Каля трохсот пяцідзесяці метраў.

(обратно)

23

Дзінлінамі кітайцы звалі плямёны, што жылі некалі далёка на поўнач ад іх. Яны часам траплялі ў войска старажытнага Кітая. Цераз пасрэдніцкі продаж у рабства. Цаніліся, як салдаты і карнікі, ба караць даводзілася чужы народ, учарашніх гаспадароў. Па этнічным тыпе адрозніваліся ад мангалоідаў. Сярод тунгусаў і цяпер нярэдка трапляюцца гарбаносыя і светлавокія абліччы.

(обратно)

24

Кун Фу-цзы (Канфуцый) (551–479 гг. да н. э.) — заснавальнік этыка-палітычнага вучэння, вядомага пад назвай канфуцыянства.

(обратно)

25

30 000 кг.

(обратно)

26

Ад 60 тон да трох.

(обратно)

27

Імператар Цінь Шы-хуан завяршыў аб'яднанне Кітая, спаліў усе кнігі, закапаў жыўцом у зямлю 460 вядучых вучоных і г. д. Але ўсяго праз некалькі год, у 207 г. да н. э., царства Цінь, разлічанае на "10 000 пакаленняў", абурылася пад ударам магутнейшага народнага паўстання, назаўсёды.

(обратно)

28

Простаму народу.

(обратно)

29

У сэнсе: пабаіцца, што з даху на галаву яму ўпадзе чарапіца і заб'е, будзе асабліва цаніць жыццё.

(обратно)

30

Гульня тыпу шахмат.

(обратно)

31

У сэнсе: страціў уладу, трон, уплыў.

(обратно)

32

На самай справе тады спалілі толькі большую частку кніг. Усе кнігі былі спалены значна пазней, і канчаткова пакончылі з кнігамі толькі праз сто год. Але спалілі іх усе, згодна з вучэннем Шан Яна. Тады ж страцілі многіх, хто пераказваў змест кніг.

(обратно)

33

"Я не памру", "Я ўваскрэсну" — рэлігійная, традыцыйная формула надзеі на тое, што душа можа пераўвасобіцца ў душу нейкай іншай істоты.

(обратно)

34

Май Мэнхуа (1871 — 1916) — навачасны філосаф, пісаў у сваёй кнізе "Шэсць найвялікшых палітычных дзеячаў Кітая": "Шан Ян