Падрыхтаванае на падставе: Ніл Гілевіч, Сказ пра залатое пёрка: Вершы — Маладэчна: Выдавецтва, 2005. — 64 с., Бібліятэчка часопіса «Куфэрак Віленшчыны» № 10
© OCR: Камунікат.org, 2010
© Інтэрнэт-версія: Камунікат.org, 2010
Не павераць, напэўна, нашчадкі,
Што такія былі ў нас парадкі,
Што дурнілі нас так верхаводы -
Ненавіснікі нашай свабоды,
Нашай мовы, і кнігі, і песні,
Нашых скарбаў і нашых святынь, -
Усяго, што мы ў душах пранеслі
Праз стагоддзяў смяротную стынь.
Як жа сталася, як гэта выйшла,
Што пад выжлаю шчэрыцца выжла,
А пад быдлам скацініцца быдла,
А пад хлусам крыўляецца хлус,
А пад злодзеем хмыліцца злодзей,
А пад лёкаем мыліцца лёкай,
А пад гнусам капогаыцца гнус,
А пад гэтым усім - беларус?
Як ні прамоўлю - усё неўпапад,
Ды так, што ад злосці жыгаламі пораць:
Справа - нястомны саліст "дэмакрат",
Злева - стагорлы "славянасаборац".
Аж дзіўна - як дружна!
Аднак жа - за што?
Люблю сугалоссе, спакой і свабоду.
3-за чорных шор і карычневых штор
На свет і людзей не глядзеў ад роду.
Ні ў форме палкоўнік,
Ні ў штацкім маёр
Мяне на кручку не трымаў пакрыёма.
I хоць у пакутах сумленне маё -
Мне ніцая радасць раба не знаёма.
Таму і вар'юе іх вольны мой кліч
У матчынай мове, не здадзенай гэрцам.
"I ты, галяпуюць, прадайся і ўкленч!
I ты адрачыся і станься зняверцам!"
Дарма - галяпуюць.
I пораць - дарма.
Запозна: мяне ўжо дастаць немагчыма
Я - там ужо, там, дзе няволі няма,
Дзе толькі свабода, любоў і Айчына.
Удумайся толькі, Народ,
Калі думаць яшчэ не адвык:
Сем дзесяткаў гадоў і год
Вырывалі ў цябе язык -
Каб ты быў бязмоўны, як быдла,
Каб толькі мычаў - як бытта
Дзякуеш гаспадару за корм,
За чалавечны для быдла закон.
Сем дзесяткаў! Гэта без тых
Трох з палавінай вякоў,
Калі Мове тваёй пад дых
Білі з абодвух бакоў.
Сем дзесяткаў гадоў і год
Гэта толькі ад той пары,
Калі Мову гналі на звод
Не цары, а правадыры.
Пачуўшы - тут жа хапалі
За горла жывое слова.
Насмерць яго забівалі,
Каб не ўзрасло нанова.
Хапалі з хаты і з нівы -
Каб быў ты кругом шчаслівы,
Хапалі з завода, з цэху -
Каб быў ты багат на ўцеху,
З тэатра, з друкарні, з майстэрні -
Каб ты быў, як сабака, верны,
I з кожнай студэнцкай парты -
Каб быў Ацечаства варты...
Вось так тваю долю-мову
Знішчалі: спярша - па слову,
Затым - па пяць-шэсць адразу,
Затым - па цэламу сказу,
Па цэлай песні і казцы
Хапаў і глытаў ікласты!
А потым - па цэлай школе,
Па цэлым садку дзіцячым...
"Каб ты і не гаўкнуў болей
Сваім языком сабачым!!"
Такі быў табе прысуд.
Халэмус! Каюк! Капут!
Так святкавала ўбоства
Мовы тваёй забойства.
Так апаганьваў злыдзень
Духу твайго Вялікдзень.
Так пацяшаўся зброд
З гора твайго, Народ.
Прабег і яшчэ дзесятак
Гадоў - як па градах статак.
I што ты, Народзе, маеш?
Як ты жывеш-пажываеш?
На якога пана ішачыш?
Што чуеш наўкол і бачыш?
Таксама святкуе ўбоства
Высокай красы забойства.
Таксама руйнуюць хамы
Твайго дзеяслова храмы.
Таксама глуміцца зброд
З пакутаў тваіх, Народ.
Усё, як тады! Бо згодна
З усім, што табе прывычна.
Толькі яшчэ больш подла
I ягачэ больш цынічна.
Ціха (каб спалі дзеці),
Без груку і некрывава
Ідзе нечуваная ў свеце
Над мовай тваёй расправа.
Над тваёю душой расправа.
Так, гэта будуць гекзаметры трэцяга
тысячагоддзя
Ад нараджэння Хрыстовага.
Не ў перайманне, вядома,
Слыннаму старцу сляпому Гамеру
або Гесіёду, -
Проста радкі так пабеглі, маёй не
пытаючы згоды.
"Бацька дачушку знасільнічаў -
працверазеў і ўтапіўся ".
"Пенсіянер паляцеў на асфальт праз
акно - ад галечы ".
"Школьніца нож у сяброўку загнала
за трыццаць даляраў ".
"Дачнік спусціў ваўкадава на
хлопчыка - сына суседзяў ".
"Стрэлам у скронь разлічыўся з
жыццём капітан - у адчаі".
"Маці-падлетак, радзіўшы, на сметнік
занесла дзіцятка ".
"Любы, адзіненькі ўнучак бабулю
забіў за бутэльку ".
"Трое юнцоў акадэміку знанаму
чэрап прабілі".
"Гэтай зімою апошняя здохла
ў калгасе карова ".
"Дзеткі на вуліцы вучацца -
злыдні ліцэй адабралі".
"Піскнула праўду газета - і клямка ёй:
болей не пісне ".
Гэта - маленькая частачка хронікі
ў допісах прэсы.
Наша рэальнасць. На стыку стагоддзяў
і тысячагоддзяў
Іншай не здолелі мы забяспечыцца -
цешымся гэтай.
Іншая спее ў яшчэ не набухлых
пупышках свабоды.
Памятку гэту, гекзаметра складам
антычна-раскошным,
Вам я на роздум і ўжытак пішу,
даражэнькія дзеткі.
Ведайце: шмат развялося людцоў на
зямлі беларускай,
Што нашу мову драпежаць і нас за
яе ненавідзяць.
"Ну, а чаму?"- запытаеце? Дзве
назаву я прычыны:
Першая - гэта іх чорная і
неадольная зайздрасць,
Што незвычайна прыгожаю моваю
Бог надзяліў нас -
Наймілагучнай, найчыстай у
моўным букеце славянства.
Спевам анёльскім чароўным гучыць
яна ў вусенках вашых,
Як запяеце вы, дзетачкі, родную
песню... Дык вось жа -
Іх і даймае нялюдская зайздрасць,
не могуць змірыцца:
Як гэта нам дасталася такая
цудоўная мова ?!
Ну, а другая прычына, што многіх
кідае ў шаленства,
Гэта - іх злосць ад бяссілля,
ад немачы розуму й духу:
Надта ж багатая і дасканалая
ў гуках і ў сэнсах
Наша вячыстая мова!
Каб ёю як след авалодаць -
Розум патрэбен не куцы,
і талент, і чуйнае вуха.
Слабым глуздамі няздарам яна
недаступная, - гэтак,
Як не па сіле складаны і тонкі
інструмант музыку,
Што балдавешкаю бухае-б 'е
ў барабан велічэзны...
Вось і запомніце, дзеткі,
і ведайце-знайце прычыны
Злосці-нянавісці гэтых няшчасных...
I дзякуйце Богу,
З ласкі якога мы ўласную маем
Краіну і Мову.
Ну і рабіце высновы. Якія ?
Падумайце самі.
Восем іх у мяне - аж восем! -
Розных парод і масцей сабачых:
Чорны, жоўты, руды і перапалосы,
I нават якіх я ў натуры не бачыў -
Якісь кармазынавы і фіялетавы,
I светлаблакітны, як неба ў сонцы...
Хто яны ў хаце? Сябры паэтавы,
Заступнікі верныя і абаронцы.
Вунь які ў кожнага від харобры -
Ні ў аднаго не падтулены хвосцік.
I крый Бог, калі нехта нядобры
У масцы добрага прыйдзе ў госці!
"А ну паспрабуй зачапі перад намі
Не толькі словам, а й думкамі брыдкімі -
Дык пабяжыш з раскалашмачанымі штанамі
I з пакусанымі лыткамі!"
Дзякую, дзякуй, мас дарагія,
За вашу гатоўнасць кінуцца й абараніць,
Калі раптам нейкія людзі благія
Захочуць мне крьгўду ўчыніць.
Як гэта важна ў мой час невясёлы!
I як жа я ўдзячны мілай малечы -
Трэцякласнікам лепшае мінскай школы.
Што мне падарылі вас на сустрэчы!
Лагойшчына!
Найпрыгажэйшы куток беларускай зямлі!
I хоць, пэўна, за гэтую славу
гатовы спрачацца і многія іншыя
з тых, што на ўсход і на захад,
на поўнач і поўдзень,
ды невыпадкова, аднак жа,
цябе "беларускай Швейцарыяй"
трапна калісьці назвалі -
таму ўжо за сотню гадоў
і дагэтуль без рэўнасці ўсе аўтараюць
як вобраз дакладны і ўдалы.
Ты ўся - у пагорках паднебна-высозных,
крутых і пакатых, лабастых і круглых,
зарослых і голых,
ва ўпадзінах донных і ўтульных лагчынах,
у поймах разлеглых, усланых лугамі,
у стромых узгор'ях, равах і ярах маляўнічых,
у луках і лучках, абшытых гсустоўем густым,
у белых прасёлках - ад вёскі да вёскі
(што праўда - у тым, пешаходным яшчэ,
даасфальтавым часе).
Ты ўся - у лясах неаглядных,
у пушчах дрымучых, таемных,
у шчырых барах і цяністых дубровах,
у ясных і ветлых палянах,
уся ў паясах і вянках пералескаў,
у купках гаёў кучаравых,
у люстрах лясных азярын
і люстэрках крынічак,
калісьці нязлічаных тут,
што вечна бруіліся, булькалі,
беглі, журчалі,
як бы запрашалі
прыпасці губамі ці ў горшчы зачэрпнуць
і смагу ўталіць і здароўя набрацца.
А рэкі твае! - ціхаплынная,
негаманкая, апроч як разводдзем,
спаважная Гайна,
што згодна і любасна
Беразіне ахвяруе сябе,
каб урэшце дабегчы нябачным струменем
да Чорнага мора,
а вечная-звеку суперніца ёй -
Дзвінаса-прыгажуня,
што з бегу-разбегу кідаецца,
нібы сястра, у абдымкі Віллі,
каб данесці пяшчоту сваю
да балтыйскіх прастораў.
А горад твой! - горад Лагойск -
легендарны ў гісторыі краю
крывіцка-ліцвінскага, -
потым, пазней, беларускім названага!
Мала на нашай зямлі гарадоў,
што старэйшыя ўзростам
за колішні слынны Лагожэск -
сталіцу удзельнага княства,
няхай невялікага і падзалежнага,
важна, што ўсё ж адасобнага,
што на зямлі гэтай людзі
дзяржаўнымі чуліся
недзе яшчэ ў адзінаццатым веку.
Невыпадкова, што іменна тут,
у набожлівай Гайне, у храме,
за дзесяць гадоў перад тым збудаваным,
спраўлялі імшу каралю і вялікаму князю
у гонар яго ваяроў неадольных
і іх перамогі,
якою былі ўратаваны ад чорнай няволі
і Віцебск, і Полацк, і Орша,
і Крычаў, і Мсціслаў і многа яшчэ
гарадоў і зямель і людзей крывічанскіх,
падданых магутнай і знанай у свеце дзяржавы -
Вялікага Княства.
Лагойшчына!
Колькі тваімі гасцінцамі ды бальшакамі,
дарогамі ды пуцявінамі
люду прайшло і праехала рознага -
болей нядобрага, жорсткага,
лютага, сквапнага!
Колькі крыві пралівалася тут
і палала пажараў бязлітасных,
колькі паселішчаў, вёсак тваіх руйнавалася,
колькі святыняў бурылася -
цэркваў, касцёлаў і кляштараў,
колькі палацаў-муроў і сядзібаў
знікала бясследна! -
а ты - адраджалася,
ты паўставала ізноў
да жыцця і свабоды.
Невыпадкова,
што з гэтаю марай святлістай
аб волі і шчасці, аб славе і годнасці
тут азараліся сонцам навукі,
асветы, мастацтва
выдатныя творцы,
збіральнікі скарбаў народных,
даследчыкі даўнасці,
што менавіта ў Лагойску
патомныя графы Тышкевічы
ў белым палацы сваім
па-над Гайнай-ракой
заснавалі найпершы ў дзяржаве
музей краязнаўства,
музей беларускай культуры,
мастацтва і кнігі.
I не выпадкова ж, напэўна,
што іменна тут,
ад калыскі прыросшы душою
да родных нябёсаў,
"наўчыўшыся слоў беларускіх ад маці,
а дум беларускіх
ад потам палітых загонаў",
штодня амываючы раны на сэрцы
вадой жыватворнай легендаў і песень,
паданняў і казак,
паўстаў найвялікшы пясняр беларускі,
апостал-прарок адраджэння Народа,
Краіны Дзяржавы і Гонару нашага -
Янка Купала.
Лагойшчына!
Родны мой кут, дзе радзіўся і вырас
і першую ласку людскую спазнаў
і прыняў як навек блаславенне,
дзе хата бацькоўская светам была наймшейшым
і памяпцю найдаражэйшаю будзе да смерці,
дзе родныя сэрцу абліччы на помнічках сціплых
часцей і часцей патрабуюць:
трымайся! не падай!
не траць у віхуры нягодаў
той сілы і праўды, любові і веры,
якімі сумленна і проста жылі мы,
пра гэта амаль не гаворачы,
мужна і годна прайдзі да астатку
дарогу, якую ты выбраў,
і помні, і помні, і помні:
не можа той чуцца няшчасным,
хто мае такую радзіму,
як наша Лагойшчына!
2002, ліпень - 2003, сакавік
Последние комментарии
2 часов 58 минут назад
3 часов 2 минут назад
3 часов 14 минут назад
3 часов 15 минут назад
3 часов 29 минут назад
3 часов 46 минут назад